สมุนไพรรากดองดึง

ดองดึง หรือบางที่เรียก ดองดึงหัวขวาน ได้จากรากของต้นดองดึง
ชื่อพฤกษศาสตร์ว่า Gloriosa superba L.
ในวงศ์ Colchicaceae (วงศ์เดิม Liliaceae)

บางถิ่นเรียก ก้ามปู (ชัยนาท) คมขวาน บ้องขวาน หัวขวาน (ชลบุรี) ดาวดึงส์ ว่านก้ามปู (ภาคกลาง) พันมหา (นครราชสีมา) มะขาโก้ง (ภาคเหนือ) มีชื่อสามัญว่า superb lily, glory lily หรือ climbing lily
ดองดึงเป็นไม้เถาแกมพืชล้มลุกขนาดเล็ก มีหัวใต้ดิน ใบเป็นใบเดี่ยว ออกดอกเรียงสลับกัน รูปใบหอก ค่อนข้างยาว กว้าง ๑.๓ – ๔ เซนติเมตร ยาว ๘-๒๕ เซนติเมตร ปลายใบยืดออกยาวและม้วนลงเป็นมือเกาะ โคนใบมน ออกดอกเดี่ยว ตามซอกใบใกล้ปลายกิ่ง มีกลีบ ๖ กลีบ สีเขียวอ่อน จะเปลี่ยนเป็นสีเหลืองและสีแดง กลีบรูปแถบ ยาว ๕-๗.๕ เซนติเมตร โค้งกลับไปทางก้านดอก ขอบหยักเป็นคลื่น มีเกสรเพศผู้ ๖ อัน ก้านเกสรเพศผู้กางแผ่ออกจากกันเป็นรัศมี ผลเป็นฝัก รูปทรงกระบอก ยาวร่ว ๔ เซนติเมตร มี ๓ พู เมื่อแก่แตกได้ เมล็ดกลม มีสีส้มกับน้ำตาล โบราณใช้รากดองดึงปรุงเป็นยาแก้ปวดตามข้อ แก้โรคเรื้อน แก้คุดทะราด แก้เสมหะ หรือใช้ฝนน้ำทาแก้พิษแมลงสัตว์กัดต่อย หรือให้สัตว์กินเพื่อขับพยาธิ อย่างไรก็ตาม การใช้รากและเมล็ดดองดึงเพื่อใช้เมื่อพึงใช้ด้วยความระมัดระวัง ทางใช้มากเกินไปอาจทำให้เกิดพิษได้ ผู้ป่วยจะมีอาการเจ็บปวดตามตัว ปากและผิวหนังชา คลื่นไส้และท้องร่วงอย่างรุนแรง อุจจาระมีเลือดปน หายใจลำบาก ชัก หมดสติ ตัวเย็น และอาจตายได้ใน ๓ – ๒๐ ชั่วโมง

ในรากและเมล็ดดองดึง มีสารที่ชื่อโคลชิซีนและอนุพันธ์อื่นอีกหลายตัว สารนี้ใช้ในยาแผนปัจจุบันเป็นยาแก้โรคเก๊าต์ เป็นสารที่มีความเป็นพิษสูง ต้องใช้ด้วยความระมัดระวัง และต้องอยู่ภายใต้การควบคุมของแพทย์

รูปภาพจาก:สมุนไพรดอทคอม,blogspot.com