เครื่องยาจากราก

เครื่องยาที่ใช้ในยาไทยที่ได้จากร่างนั้นมีมากมาย

ในที่นี้ขอยกตัวอย่างรากกระชาย รากดองดึง ยิงสม(โสม) และรากเจตมูลเพลิง ทั้งรากกระชาย รากดองดึง และยิงสม เป็นรากสะสมอาหาร รากกระชายเป็นระบบรากฝอย ส่วนโสมได้จากรากอ่อนเป็นระบบรากแก้วรากกระชาย กระชายที่ใช้เป็นเครื่องยานั้น เป็นทั้งรากและเหง้าของต้นกระชาย
มีชื่อพฤกษศาสตร์ว่า Boesenbergia rotunda (L.) Mansf.
ในวงศ์ Zingiberaceae

บางถิ่นเรียก กะแอน (ภาคเหนือ)ขิงทราย (มหาสารคาม) กระชายเป็นไม้ล้มลุก ไม่มีลำต้นบนดิน มีเหง้าสั้น (เรียก “กระโปกกระชาย”) อันแตกรากออกไปเป็นกระจุกจำนวนมาก รากอวบ รูปทรงกระบอกหรือรูปกระสวย ผิวสีน้ำตาลอ่อน เนื้อในสีเหลืองอ่อน มีกลิ่นเฉพาะตัว ใบเป็นใบเดี่ยว เรียงสลับในระนาบเดียวกัน รูปขอบขนานแกมรูปไข่ ตรงกลางด้านในของก้านมีใบมีร่องลึก ดอกออกเป็นช่อ แทรกอยู่ระหว่างกาบใบที่โคนต้น กลีบดอกมีสีขาวหรือสีขาวอมชมพูอ่อน ผลแก่แตกเป็น ๓ เสี่ยง มีเมล็ดค่อนข้างใหญ่ เหล้าและรากใช้ปรุงอาหาร ปลูกพืชสวนครัวทั่วไป

แพทย์ไทยโบราณว่า รากและเหง้ามีรสเผ็ดร้อน ขม แก้ปวดมวนในท้อง แก้ท้องอืด ท้องเฟ้อ และบำรุงกำลัง รากและเหง้ากระชายมีน้ำมันระเหยง่ายอยู่ราวร้อยละ ๐.๐๘ น้ำมันนี้มีสารหลายชนิด เช่น๑, ๕ -ซินีออลโบเซนเบอร์จิน เอ, โบเซนเบอร์จิน บี , แพนดูลาติน เอ ,คาร์ดาโมนิน

รูปภาพจาก:orientalmed.com,kapook.com