การเตรียมน้ำกระสายยา

น้ำกระสายสำหรับยาไทยนั้นเตรียมได้จากเภสัชวัตถุต่างๆทั้งพืชวัตถุ สัตววัตถุ และแร่ธาตุ ด้วยวิธีการต่างๆกัน ตามธรรมชาติของแหล่งที่มา ก่อนนำสิ่งของใดๆ มาเตรียมเป็นน้ำกระสายยา ควรล้างให้สะอาดเสียก่อน แต่ถ้าของสิ่งใดไม่สามารถล้างได้ ก็ควรทำความสะอาดโดยการ กำจัดสิ่งแปลกปลอม เช่น เศษดิน เศษโคลน หรือสิ่งปนเปื้อนที่ไม่ต้องการออกไปก่อน

การเตรียมน้ำกระสายยาทั่วไปนั้นทำโดย

๑.การต้มหรือแช่เภสัชวัตถุในน้ำหรือในเหล้า
โดนทั่วไปมักเป็นการต้มด้วยน้ำสะอาด น้ำกระสายยา ที่ไดเจากวิธีนี้ อาจเตรียมจากสมุนไพรเพียงชนิดเดียว เช่นน้ำต้มรังนก(อีแอ่น) น้ำต้มขิง หรือาจเตรียมจากสมุนไพรหลายสิ่งต้มรวมกัน เช่นน้ำเบญจกุลต้ม (เบญจกุลเป็นพิกัดเครื่องย๕ชนิด อันมีขิงแห้ง ดีปลี เถาสะค้าน รากช้าพลู และรากเจตมูลเพลิง นำมารวมกันในสัดส่วนเสมอภาคกัน)

รังนก รังนกที่นำมากต้มกับน้ำเพื่อเป็นน้ำกระสายสำหรัยยาบางขนานนั้น เป็นรังของนกที่เรียกว่า อีแอ่นกินรัง อย่างน้อย ๓ชนิด
ในวงศ์ Apodidae ได้แก่ อีแอ่นกินรัง(Edible-nest swiftlet)
มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Collocalia fucifaga (Gmelin) อีแอ่นกินรังตะโพกขาว (Germaim’s swiftlet)
มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Callocalia germani oustalet และอีแอ่นหางเหลี่ยม (Black nest swiftslet)
อีแอ่นกินรังสองชนิดแรกสร้างรังด้วยน้ำลายล้วนๆ ส่วนชนิดหลังสร้างรังด้วยขนนกราวร้อยละ๖๐มีน้ำลายเป็นตัวเชื่อมราวร้อยละ๔๐ อีแอ่นกินรังเป็นนกที่อาศัยอยู่ ตามถ้ำหินปูนหรือถ้ำหินทรายบนเกาะต่างๆ หลางทะเลหรือตามชายฝั่งทะเล หรืออาจอาศัยอยู่ในสิ่งก่อสร้างต่างๆ เช่น ตึก โบสถ์ ในช่วงเช้ามืดจะบินออกจากแหล่งอาศัยไปหากินตามแหล่งน้ำในหุบเขาหรือตามป่า โดยบินไม่หยุดตลอดทั้งวัน แล้วจะกลับมายังแหล่งอาศัยในตอนเย็นหรือค่ำ นกพวกนี้สามารถบินโดยใช้ระบบเสียงสะท้อน จึงไม่ชนกับสิ่งกีดกวางใดๆ ทั้งๆที่อาศัยในที่มืด กินแมลงเป็นอาหาร โดยเฉพาะมดมีปีก ชาวจีนนิยมบริโภครังนกกันมาก เพราะเชื่อว่าเป็นอาหารชั้นยอดมีสรรพคุณบำรุงกำลัง สำหรับผู้ป่วยเรื้อรังด้วยโรคต่างๆ และเป็นยาอายุวัฒนะ โดยเฉพาะรังนกของนกอีแอ่นกินรังและอีแอ่นกินรังตะโพกขาวนั้น ถือเป็นนกที่มีคุณภาพที่สุด รังนกจากประเทศต่างๆ เช่นไทย มาเลเซีย อินโดนีเซีย เวียดนาม และฟิลิปปินส์ จะถูกส่งไปขายในประเทศจีนและประเทศที่มีชุมชนชาวจีนอยู่มาก ชาวจีนเชื่อว่ารังนก จากประเทศไทยมีคุณภาพดีที่สุดจึงมีราคาแพงกว่ารังนกคุณภาพเดียวกันที่มาจากประเทศอื่นๆผลการวิเคราะห์คุณค่าทางอาหารของรังนก พบว่ามีโปรตีนอยู่ร้อยละ ๕๔.๐คาร์โบไฮเดรตร้อยละ ๒๓.๓ น้ำร้อยละ ๑๖.๘ และสารอื่นๆ รวมทั้งแคลเซียม โพแทสเซียม  และฟอสฟอรัส อีกร้อยละ ๕.๙ นอกจากนั้นยังมรสารที่แสดงฤทธิ์ทางเภสัชวิทยาที่เป็นคุณกับร่างกายอีกหลายชนิด
๒. การบีบหรือคั้นน้ำจากแหล่งกำเนิดที่มีน้ำนั้นสะสมอยู่มาก เช่นหารบีบน้ำนมจากเต้านมสัตว์ต่างๆ เช่น น้ำนมคน น้ำนมโค น้ำนมแพะ น้ำนมแกะ น้ำนมกระบือ หรือการบีบหรือคั้นน้ำจากส่วนของพืชหรือสัตว์ที่มรน้ำนั้นสะสมอยู่มากเช่น น้ำมะนาว น้ำมะกรูด น้ำส้มซ่า น้ำมะงั่ว น้ำผึ้ง
๓. การฝนเภสัชวัตถุบางชนิดกับน้ำซาวข้าวหรือน้ำสะอาด โดยทั่วไปมักใช้กับเภสัชวัตถุที่แข็งมากๆ โดยเฉพาะกับส่วนของสัตววัตถุ เช่น น้ำที่ได้จากาการฝนเขี้ยวงา  หรือนอของสัตว์ต่างๆ เช่น นอแรด งาช้าง หรือน้ำฝนสมุนไพรในพิกัดยาบางจำพวก เช่น สัตตเขา เนาวเชี้ยว

รูปภาพจาก:misterherb.com,kanchanapisek.or.th