สมุนไพรผักหวานบ้าน

ผักหวานบ้าน Sauropus androgynous (Linn.) Merr.
ชื่อพ้อง albicans. Bl.
บางถิ่นเรียกว่า ผักหวานบ้าน ผักหวาน (ทั่วไป) ก้านตง จ๊าผักหวาน (เหนือ) โถหลุ่ยกะนีเด๊าะ (กะเหรี่ยง-แม่ฮ่องสอน) นานาเซียม (มลายู-สตูล) ผักหวานใต้ใบ (สตูล) มะยมป่า (ประจวบคีรีขันธ์).

ไม้พุ่ม หรือ พืชล้มลุก ที่มีโคนต้นค่อนข้างแข็ง สูง 0.5-2 ม.ลำต้นอ่อน กลม หรือ เป็นเหลี่ยม เกลี้ยง กิ่งอ่อนหักงอไปมาเป็นรูปซิกแซกเล็กน้อย.
ใบ -> เดี่ยว เรียงสลับกัน รูปไข่ หรือ รูปหอก กว้าง 1.3-3 ซม. ยาว 2.5-11 ซม. ปลายใบแหลม หรือ มน ขอบใบเรียบ โคนใบแหลม หรือ มน เส้นแขนงใบมีข้างละ 5-7 เส้น โค้งเล็กน้อย ใบเกลี้ยงทั้งสองด้าน. เมื่อทำให้แห้งจะมีสีเขียวอมเหลือง; ก้านใบสั้น ประมาณ 2-4 มม. หูใบรูปสามเหลี่ยม ยาว 1.7-3 มม.
ดอก -> ออกเป็นช่อตามง่ามใบ ดอกเพศผู้ และดอกเพศเมียอยู่บนต้นเดียวกัน บางทีเกิดบนช่อเดียวกัน. ดอกเพศผู้ ก้านดอกยาว 4-5 มม. ดอกรูปจาน กลีบรองกลีบดอกสีเหลือง หรือ มีจุด ๆ สีแดง ดอกบนกว้างประมาณ 5-12 มม. ขอบกลีบเป็นคลื่นเล็กน้อย หรือ แยกเป็นกลีบ 6 กลีบ ปลายกลีบกลม หรือตัดตรง เกสรผู้มี 3 อัน ก้านเกสรเชื่อมติดกันเป็นท่อสั้น ๆ ปลายแยกออกจากกัน ฐานดอกมีต่อม 6 ต่อม. ดอกเพศเมีย ก้านดอกยาวถึง 8 มม. กลีบรองกลีบดอกสีเหลือง หรือ สีแดงเข้ม ยาว 5-7 มม. แยกเป็น 6 กลีบ กลีบรูปไข่ หรือ ค่อนข้างกลม ปลายกลีบแหลมสั้น ๆ; รังไข่รูปไข่ ภายในมี 3 ช่อง มีไข่อ่อนช่องละ 2 หน่วย ท่อรังไข่ 3 อัน สั้น แต่ละอันปลายแยกเป็นสอง และม้วน.
ผล -> รูปกลมแป้น สีขาวอมชมพู เส้นผ่าศูนย์กลาง 15-18 มม. ยาว 10-13 มม. กลีบรองกลีบดอกมีขนาดโตขึ้นเมื่อเป็นผล. เมล็ด รูปสามเหลี่ยม กว้างประมาณ 5 มม. ยาว 8 มม. สีออกดำ.

นิเวศน์วิทยา

ขึ้นทั่วไปในป่าดงดิบ ป่าละเมาะ ตามที่รกร้าง และข้างถนน.

สรรพคุณ

ราก -> น้ำต้มรากกินเป็นยาลดไข้ และปัสสาวะขัด
ต้น และ ใบ -> น้ำยางต้นและยางใบ ใช้หยอดตาแก้อักเสบ นำมาตำเป็นยาพอกผสมกับรากและ cinnamon รักษาแผลในจมูก ตำผสมกับ arsenic ใช้ทาแก้โรคผิวหนังที่ติดเชื้อ spirochete ชนิดหนึ่งได้

รูปภาพจาก:prayod.com,sukkaphap-d.com,สมุนไพร